Krajobraz jako sposób doświadczania świata – teorie, estetyki, praktyki

Redakcja „Przestrzeni Teorii” zaprasza do nadsyłania tekstów do tematycznego numeru pisma zatytułowanego:
Krajobraz jako sposób doświadczania świata – teorie, estetyki, praktyki.
Krajobraz to złożone i wielowymiarowe pojęcie, które obejmuje zarówno aspekty fizyczne, jak i kulturowe przestrzeni. Pojęcie krajobrazu jest wieloznaczne oraz multiplikowane w licznych odmianach i dyskursach oraz rozpatrywane w najróżniejszych kontekstach: geograficznym, topograficznym, antropologicznym, archeologicznym, urbanistycznym, historycznokulturowym, pamięciologicznym, estetycznym itd. Krajobraz jest zjawiskiem złożonym, wieloaspektowym i niejednoznacznym, o czym świadczy fakt, iż kategoria ta stanowi obecnie przedmiot interdyscyplinarnych badań na gruncie estetyki, filozofii, literaturoznawstwa, nauk o kulturze czy nauk społecznych.  Krajobrazy wpływają na nasze postrzeganie i doświadczanie świata, kształtują naszą świadomość kulturową, tożsamość oraz interakcje społeczne.
W wielu sztukach – literaturze, malarstwie, filmie, teatrze – krajobraz jest niemal zawsze obecny, tworząc istotną lokację wydarzeń. Odsyła także do takich kategorii jak miejsca, nie-miejsca, heterotopie, geografie wyobrażone itp., konstytuuje auto/bio/geografie. Czy krajobrazy są tylko tłem, czy współbrzmią z czymś i jedynie dopełniają to, co od nich ważniejsze? Jaką rolę pełnią w różnych dziełach? W jaki sposób działają, uruchamiając znaczące skojarzenia? Krajobraz wprowadza celowe chwile namysłu, zastanowienia, czyniąc obraz literacki, malarski, filmowy czy teatralny niebanalnym, ważnym, wyrafinowanym, dominując nawet nad pozostałymi elementami, zawłaszczając wyobraźnię twórców i kierując percepcją odbiorców.
Proponowany numer tematyczny „Przestrzeni Teorii” nawiązuje w opisie do podejmowanych już w różnych ośrodkach tematów, cyklicznych konferencji i seminariów; przeszłych, istniejących, będących w trakcie realizacji projektów poświęconych przestrzeniom/krajobrazom/pejzażom. Otwieramy zatem „Przestrzenie Teorii” jako przestrzeń możliwości współudziału w toczącej się dyskusji nad przestrzenią w przestrzeniach teorii.
Przestrzenie niepokoją, prowokują do wyjścia w otwarty, stale niegotowy świat. Krajobrazy widziane  jako doświadczanie świata istnieją w przestrzeniach teorii, praktykach sztuki, w odsłonach estetyki. Numer  Krajobraz jako sposób doświadczania świata – teorie, estetyki, praktyki służy zaprezentowaniu różnorodnych perspektyw badawczych, których wspólnym punktem wyjścia jest refleksja nad przestrzenią. Interesujące są zarówno teoretyczne rozważania nad krajobrazem podejmowane przez autorów, czyniące z krajobrazu narzędzie krytycznej refleksji literaturoznawczej i estetycznej, jak i pokazane rozmaite praktyki twórcze artystów pochodzących z odmiennych kultur, będące równocześnie wypowiedziami na ten temat. Proponujemy namysł nad krajobrazem w kontekście historycznym, przyglądając się wybranym zjawiskom z dziejów literatury, malarstwa, kina, teatru (światowego oraz polskiego), lecz także współczesnym, a nawet projektom wybiegającym w przyszłość. Dzięki szerokiemu ujęciu oraz metodologicznemu zróżnicowaniu przyjętych perspektyw, krajobrazy ujawniają potencjał ogniskowania w sobie licznych dyskursów funkcjonujących w obrębie współczesnej humanistyki. Rysuje się potrzeba poszerzenia pola badawczego, co pozwoliłoby studiom nad krajobrazem nadać rangę transdyscypliny oraz wypracować wspólną platformę dyskursu. Wymaga to stworzenia przestrzeni badawczej, w której  refleksja nad krajobrazem łączyłaby a nawet scalała koncepcje i idee formułowane na różnych obszarach: nauki i sztuki, nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych, ale także w odniesieniu do takich zagadnień jak dyskurs pamięci, dyskurs dziedzictwa kulturowego czy ekologia. Zapraszamy do zgłaszania propozycji tekstów wokół przedstawionej tematyki krajobrazowej.
Teksty o objętości nie przekraczającej arkusza (40.000 znaków ze spacjami) zakończone bibliografią prosimy przysyłać do końca marca 2025 roku na adres akraj@amu.edu.pl w dwóch załącznikach zatytułowanych: zał.1 (imię, nazwisko, pierwsze słowa tytułu), zał.2 (imię, nazwisko, tabelka).
Tabelkę dla Autorów prosimy pobrać ze strony Pressto.

Rekwizyt w literaturoznawstwie (2)

Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią Redakcja „Przestrzeni Teorii” zaprasza do nadsyłania tekstów do 42. numeru pisma zatytułowanego Rekwizyt w literaturoznawstwie (2). Na artykuły czekamy do końca sierpnia 2024.

Nabór tekstów do numeru tematycznego

Redakcja „Przestrzeni Teorii” zaprasza do nadsyłania tekstów do tematycznego numeru („PT” 2023, nr 40) pisma zatytułowanego Rekwizyt w literaturoznawstwie.

W literaturoznawstwie używamy często pojęć, które same będąc obiektami badań, stają się równocześnie środkami prowadzenia refleksji wielu dyskursów naukowych, w tym krytyki sztuki. Jak się wydaje, rekwizyt przeszedł właśnie taką, nieopisaną jeszcze w jego przypadku do końca, drogę od bycia przedmiotem refleksji do stawania się kategorią analityczną.

Zadajemy sobie więc pytanie: kiedy przedmiot staje się rekwizytem? Należąc do pojęć odsyłających głównie do kręgu teatru, wpisując się w szereg: scena, kulisy, scenografia, kojarzony był zwykle tradycyjnie z przedmiotem, który pozostając narzędziem działania w ręku aktora, uczestniczy w procesie odwzorowania rzeczywistości lub jej kreowania. Dzisiaj natomiast rekwizyt przestał nadawać sens binarnej relacji: teatr/świat i określać układ lustro/scena, zatracił jednoznaczność semiotycznej definicji znaku: przedmiot/znaczenie, ale jak się wydaje zwłaszcza poprzez rozwój filmu, wirtualnego świata gier komputerowych, nowego formatowania literatury, filozoficznego nurtu zwrotu ku rzeczom (object-oriented ontology) itp. odsłonił zupełnie nowe możliwości zmiany perspektywy ujmowania świata, zobaczenia relacji podmiot/przedmiot jako nieopozycyjnej.

W odróżnieniu od mówienia o rekwizycie w funkcji reprezentacji (linia mimetyczna) lub kreacyjnej (linia kreacjonizmu), chcielibyśmy zaproponować nieantropocentryczny punkt widzenia relacji podmiot/przedmiot (linia performatywna).

Rekwizyt bowiem – jak się wydaje jest przedmiotem specyficznym; należącym zarówno do świata rzeczy, jak i do podmiotu. Będąc elementem świata rzeczy, nie istnieje jako rekwizyt bez użycia go przez podmiot. Ale i odwrotnie – relacja z przedmiotem to także przyjęcie jego władzy nad nami (ikona jako uobecnienie, gadżet jako uzależnienie, amulet jako obezwładnienie). Dwustronność oddziaływania pokazują np. twórcy teatru lalek zarówno bunraku, jak i zachodnich scen marionetek (lalka pozostając narzędziem działania w rękach aktora przejmuje nad nim władzę).

Rekwizyt jest bytem splątanym, określonym dopiero w procesie działania. Rekwizyt to czysta potencjalność związku przedmiotowo/podmiotowego określanego w momencie obserwacji. Posiada potencjalną moc pokazania możliwości współistnienia i wzajemnego, nieopozycyjnego podmiotowo/przedmiotowego istnienia bytu.

Rekwizyt stawia pytanie o byty hybrydowe, amalgamy, ale i teatralne atrapy sugerujące prawdziwe przedmioty itp., dla jednych interesujące będą więc kontynuacje myśli Bruno Latoura dotyczące ANT, wirtualizacja przedmiotu, zniesienie poczucia opozycji realne/nierealne, fikcyjne/realne, realne/wirtualne, przedmiotowe/podmiotowe itp. dla innych związki rzeczy z pamięcią, świat jako materia, dekoracja, złudzenie, powstawanie i zanikanie przedmiotu itp.

W numerze znajdzie się miejsce dla przestrzeni współczesnych światów wirtualnych i sposobów zmian archiwów sztuk dawnych. Proponujemy drogę Ariadny po labiryncie złudzeń, odbić, zawróceń, poszukiwań; dla bohaterki rekwizytem określającym i ją i labirynt była nić (przedmiot, który powtarzał? wyznaczał? unieważniał? świat, proponował drogi wyjścia i równocześnie je zamykał). Dziś droga Ariadny przez labirynt przypomina bardziej drogę wyśnionego człowieka przez labirynt Borgesowskiej opowieści. Wybierając jako rekwizyt nić, określamy i budowlę i księgę i nas samych.

Pragniemy zobaczyć, jak działa rekwizyt jako pojęcie performatywne, czy da się pokazać jego rolę w procesie łączenia świata ludzkiego i bytów poza ludzkich, współdziałania onto- i epistemologii.

Zapraszamy do składania propozycji artykułów do tematycznego numeru „Przestrzeni Teorii” do końca sierpnia 2023 roku. Prosimy przysyłać na adres akraj@amu.edu.pl tekst zakończony bibliografią (zał. 1 Jan Kowalski_ Pierwsze słowa tytułu) oraz wypełnioną tabelę dla Autorów (zał. 2 Tabela dla Autorów). Tabela do pobrania na pressto.amu.edu.pl.

Strona podległa WFPiK UAM w Poznaniu i Wydziałowi Polonistyki UJ w Krakowie.