Tag: nauki humanistyczne

Redakcja „Przestrzeni Teorii” zaprasza do nadsyłania tekstów do tematycznego numeru („PT” 2023, nr 40) pisma zatytułowanego Rekwizyt w literaturoznawstwie.

W literaturoznawstwie używamy często pojęć, które same będąc obiektami badań, stają się równocześnie środkami prowadzenia refleksji wielu dyskursów naukowych, w tym krytyki sztuki. Jak się wydaje, rekwizyt przeszedł właśnie taką, nieopisaną jeszcze w jego przypadku do końca, drogę od bycia przedmiotem refleksji do stawania się kategorią analityczną.

Zadajemy sobie więc pytanie: kiedy przedmiot staje się rekwizytem? Należąc do pojęć odsyłających głównie do kręgu teatru, wpisując się w szereg: scena, kulisy, scenografia, kojarzony był zwykle tradycyjnie z przedmiotem, który pozostając narzędziem działania w ręku aktora, uczestniczy w procesie odwzorowania rzeczywistości lub jej kreowania. Dzisiaj natomiast rekwizyt przestał nadawać sens binarnej relacji: teatr/świat i określać układ lustro/scena, zatracił jednoznaczność semiotycznej definicji znaku: przedmiot/znaczenie, ale jak się wydaje zwłaszcza poprzez rozwój filmu, wirtualnego świata gier komputerowych, nowego formatowania literatury, filozoficznego nurtu zwrotu ku rzeczom (object-oriented ontology) itp. odsłonił zupełnie nowe możliwości zmiany perspektywy ujmowania świata, zobaczenia relacji podmiot/przedmiot jako nieopozycyjnej.

W odróżnieniu od mówienia o rekwizycie w funkcji reprezentacji (linia mimetyczna) lub kreacyjnej (linia kreacjonizmu), chcielibyśmy zaproponować nieantropocentryczny punkt widzenia relacji podmiot/przedmiot (linia performatywna).

Rekwizyt bowiem – jak się wydaje jest przedmiotem specyficznym; należącym zarówno do świata rzeczy, jak i do podmiotu. Będąc elementem świata rzeczy, nie istnieje jako rekwizyt bez użycia go przez podmiot. Ale i odwrotnie – relacja z przedmiotem to także przyjęcie jego władzy nad nami (ikona jako uobecnienie, gadżet jako uzależnienie, amulet jako obezwładnienie). Dwustronność oddziaływania pokazują np. twórcy teatru lalek zarówno bunraku, jak i zachodnich scen marionetek (lalka pozostając narzędziem działania w rękach aktora przejmuje nad nim władzę).

Rekwizyt jest bytem splątanym, określonym dopiero w procesie działania. Rekwizyt to czysta potencjalność związku przedmiotowo/podmiotowego określanego w momencie obserwacji. Posiada potencjalną moc pokazania możliwości współistnienia i wzajemnego, nieopozycyjnego podmiotowo/przedmiotowego istnienia bytu.

Rekwizyt stawia pytanie o byty hybrydowe, amalgamy, ale i teatralne atrapy sugerujące prawdziwe przedmioty itp., dla jednych interesujące będą więc kontynuacje myśli Bruno Latoura dotyczące ANT, wirtualizacja przedmiotu, zniesienie poczucia opozycji realne/nierealne, fikcyjne/realne, realne/wirtualne, przedmiotowe/podmiotowe itp. dla innych związki rzeczy z pamięcią, świat jako materia, dekoracja, złudzenie, powstawanie i zanikanie przedmiotu itp.

W numerze znajdzie się miejsce dla przestrzeni współczesnych światów wirtualnych i sposobów zmian archiwów sztuk dawnych. Proponujemy drogę Ariadny po labiryncie złudzeń, odbić, zawróceń, poszukiwań; dla bohaterki rekwizytem określającym i ją i labirynt była nić (przedmiot, który powtarzał? wyznaczał? unieważniał? świat, proponował drogi wyjścia i równocześnie je zamykał). Dziś droga Ariadny przez labirynt przypomina bardziej drogę wyśnionego człowieka przez labirynt Borgesowskiej opowieści. Wybierając jako rekwizyt nić, określamy i budowlę i księgę i nas samych.

Pragniemy zobaczyć, jak działa rekwizyt jako pojęcie performatywne, czy da się pokazać jego rolę w procesie łączenia świata ludzkiego i bytów poza ludzkich, współdziałania onto- i epistemologii.

Zapraszamy do składania propozycji artykułów do tematycznego numeru „Przestrzeni Teorii” do końca sierpnia 2023 roku. Prosimy przysyłać na adres akraj@amu.edu.pl tekst zakończony bibliografią (zał. 1 Jan Kowalski_ Pierwsze słowa tytułu) oraz wypełnioną tabelę dla Autorów (zał. 2 Tabela dla Autorów). Tabela do pobrania na pressto.amu.edu.pl.